Θοδωρής Παρασκευάς: The power of we (η δύναμη του εμείς)

The power of we (η δύναμη του εμείς)

του Θοδωρή Παρασκευά

Το πρόβλημα της φύσης του όλου, του είναι, του όντος, των συνόλων, βρίσκεται πάντα στο επίκεντρο της ιστορίας της φιλοσοφίας, από τη μεταφυσική έως τις επιστήμες και τα μαθηματικά. Η αναζήτηση της φύσης του όλου και των ιδιοτήτων του μοιάζει πράγματι ατελείωτη - αν όχι αδύνατη, όπως έχουν συμπεράνει κάποιοι φιλόσοφοι. Είναι σαφές πως το όλο δεν αποτελεί μια απλή πρόσθεση των μερών, αλλά ταυτόχρονα, και ειδικά στον εμπειρικό κόσμο, είναι πολύ δύσκολο να κατανοηθεί σαν κάτι πέρα από τα μέρη που το συνθέτουν. Έτσι, είναι και πολύ δύσκολο, στην καθημερινή μας ζωή, να κατανοήσουμε τη σχέση του ατόμου με την κοινωνία, του εγώ με το εμείς.

Τί είναι, στ' αλήθεια, το εμείς; Ποιούς περιλαμβάνει; Αποτελεί το άθροισμα όλων των εγώ; Ή μήπως είναι μια ξεχωριστή οντότητα που υπάρχει πρωταρχικά και παράγει τα εγώ γιατί τρέφεται από τη διαφοροποίησή τους; Επίσης, πόσα εμείς υπάρχουν; Και σε πόσα άραγε εμείς, μπορεί να ανήκει ένα εγώ;

Οι απαντήσεις σε όλα τα παραπάνω ερωτήματα, βρίσκονται έξω από τη σφαίρα των διανοητικών μου δυνατοτήτων και αυτή μου η ιδιότητα είναι αρκετή για να με εντάξει στο εμείς των αδαών. Έχοντας ξεκαθαρίσει τη θέση μου, θα επιχειρήσω να εκφράσω κάποιες σκέψεις για το εγώ, το εμείς και τη δύναμη των πολλών, όπως διαμορφώνονται από την ανεπαρκή λογική μου αλλά και τις ακόρεστες επιθυμίες μου.

Ο τρόπος που αντιλαμβάνομαι το εμείς, είναι μέσα από την εμπειρία της συμμετοχής μου σε διάφορες ομάδες της κοινωνικής μου ζωής: στην οικογένεια, (παλιότερα) στο σχολείο, στην πολυκατοικία, στη γειτονιά, σε συλλόγους, στο χωριό μου. Όποτε σκέφτομαι τον εαυτό μου σ' αυτές τις ομάδες, μου φαίνεται πως δεν πρόκειται για έναν αλλά για πολλούς εαυτούς μου. Είναι σαν κάθε φορά ένα διαφορετικό μου κομμάτι να μένει απ' έξω κι ένα άλλο να συμμετέχει με όλο του το είναι. Είναι σαν εγώ να είμαι ένα εμείς των διαφορετικών εγώ που εμφανίζονται σε κάθε ομάδα. Επειδή είμαι σίγουρος πως αυτό το κείμενο διαβάζεται κι από ψυχολόγους και ψυχίατρους, νιώθω την ανάγκη να το ξεκαθαρίσω λίγο παρά πάνω – αν κι ένα κομμάτι μου εύχεται να μην αποδειχθεί πως έπρεπε απλά να σιωπήσω... Λέω, λοιπόν, πως ακόμα και το κάθε εγώ θα μπορούσε να ειδωθεί σαν ένα σύνολο διαφορετικών εκφάνσεών του έτσι όπως αυτές εμφανίζονται, αναπτύσσονται και διαμορφώνονται μέσα στις κοινωνικές ομάδες που συμμετέχουν, άλλοτε από επιλογή και άλλοτε κατ' ανάγκη. Επίσης, επειδή πολύ συχνά το εγώ αρέσκεται στο να εκπλήσσει τον εαυτό του, θα πρέπει να υπολογίσουμε και κάποιες εκφάνσεις του που ακόμα παραμένουν αόρατες – και ίσως μείνουν για πάντα έτσι. Επομένως το εγώ σαν κάτι που περιφέρεται στον κόσμο μας με ένα κεφάλι και δυό πόδια, θα μπορούσε να γίνει αντιληπτό και σαν ένα εμείς με ένα σώμα.

Εδώ είναι, ακριβώς το σημείο, που αυτή η σκέψη αρχίζει να γίνεται ενδιαφέρουσα: αν εγώ μπορώ να είμαι ταυτόχρονα εμείς, τότε και το εμείς θα μπορούσε να αποτελεί ένα εγώ – και μάλιστα το κάνει. Η οικογένεια, η τάξη μου στο σχολείο, η γειτονιά, ο σύλλογος, όλα τους είναι ανεξάρτητες οντότητες που από ένα σημείο και μετά, και για όσο τους επιτρέπει ο κύκλος ζωής τους, σκέφτονται και δρουν αυθυπόστατα. Και μάλιστα με τρόπο που υπερβαίνει κατά πολύ το πώς θα στοχάζονταν και θα έπρατταν από μόνα τους τα μέλη, αφού αυτές οι πλευρές των μελών εμφανίζονται και εκφράζονται αποκλειστικά μέσα στις ομάδες που συμμετέχουν. Όπως είδαμε, ο καθένας από μας θα μπορούσε να καταλαβαίνει τον εαυτό του σαν ένα σύνολο από αλληλένδετες οντότητες τις οποίες καλλιεργεί για να ανταποκρίνεται στις διαφορετικές προκλήσεις: δεν παλεύεις για το proficiency στα αγγλικά για να γίνεις καλύτερος γονιός και αντίστοιχα το ότι μελετάς φιλοσοφία δεν θα σε βοηθήσει στη συντήρηση της πολυκατοικίας. Αυτό που θέλω να δείξω εδώ είναι ότι ο πλούτος και η δύναμη του καθένα από μας για τον εαυτό του βρίσκεται στο πόσο έχει αναπτύξει και πόσες, από τις αμέτρητες πλευρές που μπορεί να διαθέτει. Το εμείς λοιπόν, είναι μια οντότητα που αποκτά τόσο περισσότερη δύναμη και πλούτο όσο συντίθεται από περισσότερα διαφορετικά και καλλιεργημένα εγώ.

Η εμπειρία μας δείχνει πως εμείς οι άνθρωποι τείνουμε προς την αναζήτηση της ομοιογένειας. Ψάχνουμε ανθρώπους, όσο γίνεται, ίδιους με μας, και νιώθουμε συχνά άβολα όταν περιτριγυριζόμαστε από διαφορετικούς. Οδηγούμαστε, λοιπόν, στο απερίσκεπτο συμπέρασμα πως το εμείς για να είναι ασφαλές και δυνατό, πρέπει να είναι ομοιογενές. Μάλιστα, νομίζουμε πως μόνο με ομοειδή συστατικά μπορεί να συνδεθεί. Αυτό όμως, θα ήταν σαν εγώ, για να είμαι δυνατότερος και αποτελεσματικότερος, να επιδίωκα όλες οι πλευρές του εαυτού μου να είναι ίδιες – πράγμα που ακούγεται μάλλον χαζό. Η δύναμη του εμείς βρίσκεται ακριβώς στην ποικιλομορφία. Όσο περισσότεροι και διαφορετικοί το αποτελούν, τόσο ευκολότερα μπορεί να ανταποκριθεί στις προκλήσεις. Τα μόνα στοιχεία που είναι απαραίτητα για τη δημιουργία ενός δυνατού εμείς, είναι η καθολική εγκατάλειψη της προκατάληψης πως τα σύνολα σχηματίζονται μονάχα από ομοειδής μονάδες και η υπέρβαση της δυσκολίας συνεργασίας των επιμέρους μελών, που όμως είναι κάτι που μαθαίνεται – αν και πολύ δύσκολα στην εποχή του εαυτού. Όποιος μιλάει για ομοιογενή καθαρά σύνολα ανθρώπων, τότε δεν εννοεί ένα εμείς, αλλά ένα διευρυμένο και τεράστιο Εγώ που ζητά να καταπιεί όλα τ' άλλα. Το εμείς μπορεί να είναι μονάχα ποικιλόμορφο, και σαν τέτοιο είναι τόσο παντοδύναμο όσο το όλον.

Δεν μπορώ να ξέρω αν τα παραπάνω είναι λογικά ή εφικτά. Ξέρω μόνο πως θα' θελα πάρα πολύ να ήταν. Και ο μόνος τρόπος για να τα εννοώ και να τα επιδιώξω, είναι να τα θέσω στην κρίση και τον εμπλουτισμό σας.

Με όλες τις πλευρές του εαυτού μου σας εύχομαι καλή δύναμη. Τη δύναμη του εμείς.

Θοδωρής Παρασκευάς