Ο +Σταύρος Νιάρχος στον προβλήτα 1 στα Ναυπηγεία Σκαραμαγκά - Χαϊδάρι. Ο φάκελος "Νιάρχος" κάποια στιγμή θα πρέπει να ανοίξει. Πως παραχωρήθηκαν οι χώροι που επεκτάθηκε το Ναυπηγείο από τον προβλήτα 1 το 1956 στη δεξαμενή (Dry Docking) Νο 5, οι συνθήκες εργασίας των εργαζομένων και οι συνέπειες στο περιβάλλον, τουλάχιστον μέχρι το 1981. Όσοι διαθέτουν ιστορική πολιτική μνήμη θα θυμούνται την αστυνομοκρατία, τις διώξεις της Εργοστασιακής Επιτροπής, τους μπράβους και τα ρόπαλα, τα εργατικά "ατυχήματα" κ.λπ .
Το Ίδρυμα "Σταύρος Νιάρχος" δεν έχει σχέση με το πως αποκτήθηκε η περιουσία της οικογενείας Νιάρχου; "Καλές οι χορηγίες" αλλά δεν είναι ικανές να σβήσουν την ιστορική μνήμη ούτε να αποτελέσουν εφαλτήριο για την εκχώρηση της Εθνικής Βιβλιοθήκης στο Ίδρυμα Νιάρχου.
Κώστας Φωτεινάκης
---------------------------------------------------------
Σχεδιάζοντας την εκχώρηση (της Εθνικής Βιβλιοθήκης)
Μετά από καλή προετοιμασία της κοινής γνώμης, δηλώσεις σχετικά με την κατάσταση της Εθνικής Βιβλιοθήκης και ρεπορτάζ που υμνούν την πρωτοπορία των χορηγών - και έμμεσα υποδεικνύουν ως ένοχο της αφάνειας και της στασιμότητας το ελληνικό κράτος- ανακοινώθηκε πριν λίγες μέρες η επέκταση της συνεργασίας της κορυφαίας βιβλιοθήκης της χώρας με το Ίδρυμα Νιάρχου.
Το υπουργείο Παιδείας και η Εφορεία της Εθνικής Βιβλιοθήκης αποδέχονται ότι αδυνατούν να αντιμετωπίσουν τις απαιτήσεις μεταστέγασής της, την προετοιμασία που πρέπει να γίνει και αποφασίζουν να αναθέσουν την πρωτοβουλία και γι' αυτή τη δουλειά στο Ίδρυμα, το οποίο επιπροσθέτως αναλαμβάνει και την εκπαίδευση του ελλιπέστατου προσωπικού, την «αναβάθμιση των ψηφιακών και άλλων υπηρεσιών» και την προπαγάνδα του εγχειρήματος. Το πλαίσιο συνεργασίας επεκτείνεται, σύμφωνα με την απόφαση που ανακοινώθηκε στον Τύπο, και σε πεδία που θα οριστούν από την ίδια τη Βιβλιοθήκη συν τω χρόνω.
Τι σημαίνει, λοιπόν, αυτή η απόφαση; Κατ' αρχάς την ανενδοίαστη αποδοχή της κυβέρνησης ότι απαλλάσσεται από το αδιάφορο γι' αυτήν βάρος του σχεδιασμού και της υλοποίησης πολιτικής βιβλιοθηκών για τη χώρα, εκχωρώντας ουσιαστικά τις ευθύνες γι' αυτήν σε έναν άνθρωπο και στην ομάδα του, το διευθυντή του «Κέντρου Πολιτισμού» και το Ίδρυμα Νιάρχου. Ότι εκχωρεί την ουσιαστική διοίκηση της κορυφαίας βιβλιοθήκης της χώρας σε ένα ίδρυμα, δηλώνοντας την αδιαφορία της και για την ουσιαστική επίλυση του προβλήματος στελέχωσης και υποδομών που δυσχεραίνει την αποστολή ενός τέτοιου ιδρύματος, όπως είναι η Εθνική Βιβλιοθήκη της χώρας. Αναγκάζει τον υπό εκλογή νέο διευθυντή της να υποταχθεί στην απόφαση και τον σχεδιασμό που ξαφνικά ανακοινώθηκε, θέτοντάς τον υφιστάμενο των ανθρώπων του Ιδρύματος Νιάρχου και εφαρμοστή των αποφάσεών τους.
Ποιος ευθύνεται λοιπόν για την κατάσταση εδώ που φτάσαμε; Σύμφωνα με τον Στ. Ζουμπουλάκη, έφορο της Εθνικής Βιβλιοθήκης, η «πελατειακή αντίληψη του πολιτικού μας συστήματος», δηλαδή συλλήβδην οι πολιτικοί και οι ψηφοφόροι τους. Προφανώς, και αυτοί που κυβέρνησαν, και αυτοί που αντιπολιτεύτηκαν... Και αφού καταδικάσουμε το πολιτικό σύστημα σε πολιτική εκδήλωση της ΔΗΜ.ΑΡ., προχωρούμε την κριτική μας και στον ερευνητικό, πανεπιστημιακό χώρο που ουδέποτε χρησιμοποίησε τις βιβλιοθήκες και τις διεκδίκησε. Το μόνο που μας μένει πια είναι οι χορηγοί, γιατί έτσι λέμε θα πιεστεί το ελληνικό κράτος (το κράτος, όχι οι κυβερνήσεις του) να αναλάβει τις ευθύνες του.
Το θέμα βέβαια δεν είναι τι κάνει και πώς το προετοιμάζει ο πανταχού παρών χορηγός, ούτε η ευκολία και ανευθυνότητα των κυβερνήσεων που αδιαφορήσαν για το βιβλίο, την ανάγνωση και τις βιβλιοθήκες. Το θέμα είναι τι θα κάνει η κυβέρνηση της Αριστεράς όταν λάβει τη λαϊκή εντολή να κυβερνήσει.
ΠΗΓΗ ΑΥΓΗ
9 σχόλια:
ΤΑ ΝΕΑ - ΕΡΕΥΝΑ: Η ΜΟΝΟΠΟΛΗ ΤΩΝ ΙΔΡΥΜΑΤΩΝ
Αυτή η ιστορία ξεκινάει στις θάλασσες. Εκεί όπου κάποτε συναγωνίζονταν σε πλόες ένας σμυρνιός καραβοκύρης κι ένας Αθηναίος (με καταγωγή από τη Λακωνία). Υστερα από χρόνια πάλης με τα κύματα της ναυτιλίας, της βιομηχανίας και των επενδύσεων, ονόματα πια μεγάλα στη διεθνή Μονόπολη του χρήματος και της ισχύος, με την αναχώρησή τους από αυτό τον κόσμο άφησαν πίσω τους δύο στιβαρά ιδρύματα: Το Κοινωφελές Ιδρυμα Αλέξανδρος Ωνάσης και το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος.
Και τα δύο - με επίσημη έδρα στις Βερμούδες και στο Λίχτενσταϊν αντίστοιχα - άρχισαν μεθοδικά να ανεβαίνουν από το θαλάσσιο μέτωπο της Αθήνας (όπου τοποθετείται και το επιχειρηματικό κέντρο του Ωνασείου) προς το ιστορικό κέντρο, διαγράφοντας τα τελευταία χρόνια στην ελληνική πρωτεύουσα έναν νέο άξονα που έχει να κάνει με τον πολιτισμό. Και όχι απλώς δεν ανταγωνίζονται, όπως οι ιδρυτές τους, αλλά συμπλέουν - πριν από λίγο μόλις καιρό, με πρωτοβουλία του Ιδρύματος Ωνάση, συναντήθηκαν όλα τα περί της Συγγρού ιδρύματα, συν το Μουσείο Ακρόπολης, για να ενώσουν δυνάμεις και να συνεργαστούν, διαμορφώνοντας τη «νέα πολιτιστική περιοχή», όπως λένε στα «ΝΕΑ» η αναπληρώτρια διευθύντρια της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών (του Ιδρύματος Ωνάση) Αφροδίτη Παναγιωτάκου, σύζυγος πλέον του προέδρου Αντώνη Παπαδημητρίου, και η διευθύντρια του Ιδρύματος Εφη Τσιότσιου.
Αν κοιτάξει κάποιος από ψηλά αυτό τον άξονα που συμπίπτει με τη Λεωφόρο Συγγρού θα του θυμίσει Μονόπολη. Το επιτραπέζιο παιχνίδι με τις ιδιοκτησίες, εξαγορές, πωλήσεις σε ένα ταμπλό με παίκτες, κινήσεις, ακόμη και μπλόφες, με στόχο τη νίκη. Δεν είναι τυχαίος ο παραλληλισμός. Ούτε η επένδυση - δωρεά προς το ελληνικό Δημόσιο του Ιδρύματος Νιάρχου, ύψους 566 εκατ. ευρώ, σε ένα παραλιακό φιλέτο που επί χρόνια παρέμενε αναξιοποίητο και η αξία του εκτιμάται ακόμη και στις ζοφερές για την αγορά ακινήτων ημέρες μας σε πάνω από ένα δισ. ευρώ (αν και η αξία συναρτάται με την επένδυση, όπως παρατηρούν γνώστες της κτηματομεσιτικής αγοράς, και το Δημόσιο κρατά τύποις την επικαρπία). Ας μείνουμε στον άξονα. Οχι στη Συγγρού. Στον πολιτισμό. «Στρατηγέ, τι γύρευες στη Λάρισα, εσύ ένας Υδραίος;» αναρωτιόταν στον υπερρεαλιστικό «Μπολιβάρ» του ο Νίκος Εγγονόπουλος. Εν προκειμένω, τι γυρεύουν τα ιδρύματα ενός σμυρνιού και ενός αθηναίου καραβοκύρη στον πολιτισμό; Πώς και γιατί λειτουργούν ως δώρα φέροντες προς το Δημόσιο και την ελληνική κοινωνία;
Ξεκινώντας, θα πρέπει να θυμηθούμε ότι και οι δύο διακρίθηκαν στη συλλογή έργων τέχνης, πόσω μάλλον τα ιδρύματα - κληρονόμοι τους, πιστά στις επιταγές τους. Σε μια εποχή που ακριβώς αυτή η πολιτιστική δραστηριότητα προσελάμβανε διαστάσεις διεθνούς επένδυσης και το χρηματιστήριο της τέχνης τραβούσε την ανηφόρα και μάλιστα κατακόρυφα.
Αφορολόγητες χορηγίες
Εκείνο που στην πραγματικότητα γυρεύουν σήμερα πλέον και ύστερα απ' όλα αυτά είναι, όπως λένε, να υλοποιήσουν κοινωφελές έργο κατά τις επιταγές των απελθόντων ιδρυτών τους. Γι' αυτό άλλωστε οι δωρεές και οι χορηγίες παρέμειναν, κόντρα σε αντιδράσεις και με όλες τις κυβερνήσεις, αφορολόγητες. Κάτι που είχε φροντίσει να αξιοποιήσει στο έπακρον στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (σύμπτωση: το δάνειο για την κτιριακή του ολοκλήρωση, το οποίο αποπληρώνει το ελληνικό Δημόσιο, είναι αριθμητικά ανάλογο με τη δωρεά του Ιδρύματος Νιάρχου, ήτοι το Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος στο Φάληρο) και ο μαικήνας τέχνης που προηγήθηκε των δύο, Χρήστος Λαμπράκης, ώστε στην πολιτιστική δωρεά η φορολόγηση να μην αποτελεί αντικίνητρο και να προσελκύονται χορηγίες και από άλλους επιχειρηματικούς μαικήνες που επιθυμούν να επιδείξουν πιο «κοινωνικό πρόσωπο». Αλλωστε στην περίπτωση της σύμβασης του Δημοσίου για το Κέντρο Πολιτισμού αναφέρεται ρητά: «Ο Οργανισμός απολαύει όλων των ατελειών και προνομίων του Δημοσίου».
Στην περίπτωση και των δύο ιδρυμάτων μιλάμε για έργο πολιτιστικό και εκπαιδευτικό. Με παράλληλες χορηγίες δράσεων και φορέων - στην περίπτωση του Ιδρύματος Νιάρχου κυρίως σε επίπεδο βιβλιοθηκών, μουσικών σχολείων και επιστημονικών έργων και από το 1996 1,23 δισ. ευρώ σε 3.020 μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς σε 111 χώρες. Και με άξονα τον πολιτισμό και την εκπαίδευση (μια μορφωτική πρωτοβουλία είχε ξεκινήσει με το Ιδρυμα Λαμπράκη) σε γειτονιές, την ειδική αγωγή κ.ά. από πλευράς του Ιδρύματος Ωνάση (στα 40 χρόνια λειτουργίας του), πέρα από την ψηφιοποίηση του Αρχείου Καβάφη και της Βιβλιοθήκης Στάικου, τους 6.000 υποτρόφους, τη στήριξη εδρών Νεοελληνικών Σπουδών καθώς και διαλέξεων καθηγητών σε μεγάλα πανεπιστημιακά ιδρύματα της υφηλίου.
Επιζητούν, όμως, και να ελέγξουν έτσι τον πολιτισμό ή μόνο να του παρέχουν στέγη; «ΤΑ ΝΕΑ» ζήτησαν να πάρουν απάντηση και από το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος και βρέθηκαν ενώπιον των Γιώργου Αγουρίδη, προέδρου του ΔΣ της Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος ΑΕ, Γιάννη Τροχόπουλου, διευθύνοντος συμβούλου, Ελλης Ανδριοπούλου, διοικητικής διευθύντριας του Κέντρου Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος, Πάνου Παπούλια, αναπληρωτή γενικού διευθυντή Προγραμμάτων και Στρατηγικής του Ιδρύματος Νιάρχου, Λένας Βλαβιανού, διευθύντριας Επικοινωνίας, και Αννας - Μαρίας Κοσμόγλου, συντονίστριας Δωρεών Τεχνών και Πολιτισμού του Ιδρύματος, οι οποίοι διασαφήνισαν μια σειρά ερωτηματικών. Αντιμετωπίζοντας ακόμη και τη σεναριολογία που καλλιεργείται στον χώρο των ανθρώπων των τεχνών για τον «υπερτοπικό πόλο πολιτισμού». Με δυο λόγια, ξεκαθάρισαν ότι η μόνη ανάμειξη του Ιδρύματος Νιάρχου στο ΔΣ του Κέντρου Πολιτισμού, γιγάντιου έργου που αναμένεται να ολοκληρωθεί σε 170 στρέμματα στο Δέλτα Φαλήρου έως την άνοιξη του 2016, αφορά μόνο τη φάση υλοποίησης. Οταν το έργο (που υλοποιείται από την κοινοπραξία της ΤΕΡΝΑ με την ιταλική Impregilo) παραδοθεί - με περιθώριο δύο μηνών για τις διαδικασίες από το Δημόσιο - και μετακινηθούν από το ιστορικό κέντρο της Αθήνας στο φαληρικό Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος οι δύο εθνικοί θεσμοί που θα φιλοξενηθούν, ήτοι η Εθνική Βιβλιοθήκη και η Εθνική Λυρική Σκηνή, με ορίζοντα έως οκτώ επιπλέον μηνών, στην επόμενη φάση ή φάση λειτουργίας κατά τη σύμβαση, το Ιδρυμα Νιάρχου θα αποσυρθεί από το ΔΣ του Οργανισμού που θα διοικεί ολόκληρο το Κέντρο Πολιτισμού. Τα ηνία θα αναλάβει το Δημόσιο (ήτοι τα αρμόδια υπουργεία), με τουλάχιστον τέσσερα μέλη διορισμένα στο επταμελές ΔΣ. Εως τρία - αλλά τουλάχιστον δύο - μέλη του θα προέρχονται, σύμφωνα με τη σύμβαση που έχει υπογραφεί, από την Εθνική Βιβλιοθήκη και τη Λυρική Σκηνή.
Από την πλευρά τους, πάντως, τα στελέχη του Ιδρύματος Νιάρχου και του Οργανισμού του Κέντρου Πολιτισμού, που στον σχεδιασμό φέρει την υπογραφή του ιταλού αρχιτέκτονα Ρέντσο Πιάνο, επέμειναν μέχρι να γίνει ξεκάθαρο ότι δεν θα έχουν καμία ανάμειξη όταν ουσιαστικά από τις αρχές ή μέσα του 2017 θα ξεκινήσει η δοκιμαστική λειτουργία του Κέντρου Πολιτισμού. Βεβαίως, η σύμβαση Ιδρύματος Νιάρχου - Δημοσίου, όπως κυρώθηκε στο ΦΕΚ Α' 138/07-08-2009 του υπουργείου Οικονομικών, έχει προβλέψει ότι όσα τυχόν άτομα προσληφθούν ή όσες συμβάσεις - π.χ. με εταιρείες καθαρισμού, φύλαξης κ.λπ. - συναφθούν στη (σημερινή) φάση υλοποίησης θα πρέπει να διατηρηθούν για πέντε χρόνια και από το ελληνικό Δημόσιο. Το οποίο θα αναλάβει πλήρως τη χρηματοδότηση και των δύο εθνικών θεσμών, αλλά και του Οργανισμού του Κέντρου Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος, που θα φιλοξενεί την Εθνική Βιβλιοθήκη σε 22.000 τ.μ. και τη Λυρική Σκηνή σε 28.000 τ.μ., κάτω από ενεργειακά στέγαστρα. Οπως θα αναλάβει και τη συντήρηση των κτιρίων και του χώρου, αλλά και τη διατήρηση του μεθοδικά σμιλεμένου, με 1.500 δέντρα και περισσότερους από 350.000 θάμνους, πράσινου πνεύμονα με το Υδάτινο Κανάλι στο Φάληρο. Οι υπεύθυνοι του Ιδρύματος Νιάρχου δήλωσαν στα «ΝΕΑ» ότι βρίσκονται σε συνεννοήσεις με την αρμόδια Κυβερνητική Επιτροπή ώστε ο αριθμός όσων προσληφθούν και των συμβάσεων που θα συναφθούν και θα πρέπει να διατηρηθούν για πέντε χρόνια να είναι ο κατά το δυνατόν μικρότερος και να διαμορφωθεί, όσο γίνεται, σε συνεννόηση με το Δημόσιο που θα χρεωθεί στη συνέχεια τις όποιες επιλογές. Οι ίδιοι δεν επιβεβαίωσαν καμία επιλογή - ούτε τη φημολογούμενη του Γιώργου Λούκου, διευθυντή του Φεστιβάλ Αθηνών - σε θέση διοίκησης του Οργανισμού του Κέντρου Πολιτισμού, επιμένοντας ότι ακόμη συζητούν πρόσωπα με την Κυβερνητική Επιτροπή.
Αξιοποίηση ΕΣΠΑ
Η πολιτιστική πολιτική που ασκούν στον άξονα της Μονόπολης του πολιτισμού κατά μήκος της Συγγρού θα υποκαταστήσει εκείνη του Δημοσίου; «Σε καμιά περίπτωση. Τη συμπληρώνουμε και την ενισχύουμε» απαντούν οι κυρίες Παναγιωτάκου και Τσιότσιου από το Κοινωφελές Ιδρυμα Αλέξανδρος Ωνάσης και τη (γιγάντια επίσης) Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, που χτίστηκε πριν από έξι χρόνια στη Συγγρού. Εναν «δρόμο ουσιαστικά κατεστραμμένο» από την ταχεία κυκλοφορία, όπως υποστηρίζουν πολεοδόμοι και άνθρωποι του πολιτισμού. Η Στέγη, προσπαθώντας να διεμβολίσει ευρύτερο κοινό, λειτουργεί ένα «χειμερινό Φεστιβάλ Αθηνών», όπως το έχουν χαρακτηρίσει (δεν αναφέρεται αυτό στη συμμετοχή του διευθυντή του Φεστιβάλ στο διοικητικό και γνωμοδοτικό δυναμικό της πολιτιστικής ναυαρχίδας του Ιδρύματος Ωνάση), με τέτοια πληθώρα, πλούτο και πολυμορφία εκδηλώσεων που ίσως δύσκολα μπορεί κάποιος να παρακολουθήσει στο σύνολό τους. Η χρηματοδότηση πάντως γίνεται από κεφάλαια του Ιδρύματος, χορηγίες (χάρη και στη διατήρηση ακόμη της φορολογικής ελάφρυνσης) και στο πλαίσιο κοινοτικών κονδυλίων (ΕΣΠΑ), τα οποία γνωρίζοντες επιμένουν ότι ελέγχονται «σαν να είναι ελληνικό Δημόσιο» επί του προγράμματος που προτείνεται. Δεν είναι τυχαίο και εδώ ότι ένα από τα πρώτα ΕΣΠΑ που αξιοποιήθηκαν ήταν προς την κατεύθυνση της Ακαδημίας Πλάτωνος (με τη δράση «Διάλογοι»). Αρχαιολογική, σε επίπεδο συλλογής ή έκθεσης, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο παράρτημα του Ιδρύματος Ωνάση στη Νέα Υόρκη και αλλού, ήταν η κατεύθυνση που είχε δώσει ο ιδρυτής.
Τα «όχι» της Κομισιόν
Την ίδια ώρα όμως αρκετοί παρατηρούν ότι, εστιάζοντας - και οικονομικά - τα τελευταία αυτά χρόνια στο πολιτιστικό έργο της Στέγης, το Ιδρυμα Ωνάση άφησε στα χέρια του Δημοσίου, ενταγμένη στο ΕΣΥ, την ανάπτυξη του γιγάντιου επίσης Ωνάσειου Καρδιοχειρουργικού Κέντρου, που κρατούσε με ζέση ο ένας της τριανδρίας εκτελεστών στη διαθήκη του Αριστοτέλη Ωνάση, Απόστολος Ζαμπέλας (οι άλλοι δύο ήταν ο Στέλιος Παπαδημητρίου και ο Παύλος Ιωαννίδης), άλλοτε βασικός συνεργάτης του σμυρνιού εφοπλιστή στην Ολυμπιακή Αεροπορία. Μιλάμε για ένα Κέντρο που λειτουργεί ήδη 22 χρόνια, μετρά πάνω από 650.000 επισκέψεις ασθενών, όταν είχε αναδειχθεί σε πόλο ανάπτυξης ενός είδους ιατρικού τουρισμού στην Αθήνα. Βέβαια, όπως αποσαφήνισαν οι εκπρόσωποί του, το Ιδρυμα Ωνάση συνεχίζει να το στηρίζει. Αλλο αν διοικητικά προβλήματα του δημόσιου πλέον Καρδιοχειρουργικού Κέντρου μπορεί να αμαυρώνουν κατά τι την εικόνα.
Η προσπάθεια και των δύο παικτών στη Μονόπολη του πολιτισμού και της Συγγρού (που συνδέεται, κατά κάποιον τρόπο, και με το αναμενόμενο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης και με το Ιδρυμα Ευγενίδου - Πλανητάριο) να επεκταθούν σε πιο κοινωνικά έργα, ο ένας προς το ιστορικό κέντρο της Αθήνας και ο δεύτερος προς το θαλάσσιο μέτωπο του Φαλήρου, μέσω κοινοτικού ΕΣΠΑ για την περίοδο 2014-2020 (συνολικής δημόσιας δαπάνης 5,2 δισ. ευρώ), με προϋπολογισμό 110 και 230 εκατ. ευρώ αντιστοίχως, όπως έχει δημοσιευθεί, ήρθε αντιμέτωπη με το πρώτο «όχι» συγχρηματοδότησης από την Κομισιόν τον Νοέμβριο, όπως αποκάλυψε «Το Βήμα της Κυριακής». Τα έργα κρίθηκαν ως «διακοσμητικά και περιττά» στη δύσκολη οικονομικά περίοδο. Μιλάμε για ευρύτερη ανάπλαση του ιστορικού κέντρου που περιελάμβανε και την πολυσυζητημένη πεζοδρόμηση της Πανεπιστημίου, στο πλαίσιο του προγράμματος Rethink Athens, το οποίο προβλήθηκε από το Ιδρυμα Ωνάση, συζητήθηκε, αποδομήθηκε από πολεοδόμους, επικροτήθηκε από άλλους, δίχασε, χαρακτηρίστηκε ως «περιττό» από την Κομισιόν και - απουσία και διαθέσιμων εθνικών πόρων - προς στιγμήν έμεινε κενό γράμμα. Οι εκπρόσωποι του Ιδρύματος Ωνάση θεωρούν το Rethink Athens ως ευρύτερο σχέδιο κόντρα «στην προαστιακή αστυφιλία» - στο οποίο τους ζητήθηκε η συνδρομή από την ίδια την πολιτεία, το 2010 - βασισμένο σε ερευνητικό πρόγραμμα από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Εκτιμούν δε ότι το «όχι» αφορούσε την πρώτη διαβούλευση στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή μετά την παρουσίαση του φακέλου της πρότασης, για την οποία «ίσως δεν είχε γίνει σωστή τεκμηρίωση». Αλλωστε, αποκαλύπτουν ότι είναι ήδη έτοιμο νομοσχέδιο που θα υποβληθεί σύντομα.
Αντίστοιχη μοίρα είχε, στην Κομισιόν, το πρόγραμμα ανάπλασης 750 στρεμμάτων στο θαλάσσιο μέτωπο και στον όρμο του Φαλήρου για συγχρηματοδότηση από το Ιδρυμα Νιάρχου, στο πλαίσιο του ίδιου ΕΣΠΑ. Στην περίπτωση αυτή φέρεται να συμπαρασύρθηκε και συγκοινωνιακή μελέτη για την πρόσβαση με μέσο σταθερής τροχιάς (μετρό) στο Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος, έργο που απαιτεί έτσι κι αλλιώς χρόνια. Αλλωστε η Κομισιόν έκρινε ως προτεραιότητα τη χρηματοδότηση της γραμμής 4 του μετρό και την ολοκλήρωση οδικών αξόνων (αν και το αρμόδιο υπουργείο υποστήριξε ότι για το έργο «συνεχίζεται η διαδικασία ωρίμασης», ώστε μαζί με το Rethink Athens να υποβληθούν ξανά σε διαβούλευση με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή).
Οι υπεύθυνοι του Ιδρύματος Νιάρχου επιβεβαίωσαν ότι δεν είναι λυμένο το συγκοινωνιακό ζήτημα με μέσο σταθερής τροχιάς τουλάχιστον, σε αυτήν τη φάση, υποστήριξαν ότι υπάρχουν άλλες συγκοινωνιακές μελέτες και ότι η πρόσβαση - πέρα από τα ΙΧ, σε πάρκινγκ 1.000 θέσεων - θα μελετηθεί σύντομα, ώστε να γίνεται με λεωφορεία από το Σύνταγμα και τον σταθμό Συγγρού - Φιξ του μετρό.
Το άλλο ερώτημα είναι ποιος θα πληρώσει τη μετακίνηση των θησαυρών της ελληνικής Ιστορίας από την Εθνική Βιβλιοθήκη (κάπου ένα εκατ. πολύτιμοι τόμοι) και τη μετακόμιση της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος σε έναν χρόνο. Η απάντηση από την πλευρά του Ιδρύματος Νιάρχου είναι 5 εκατ. ευρώ για καθένα από τους εθνικούς οργανισμούς, σε συνδυασμό με προγράμματα επιμόρφωσης υπαλλήλων στα νέα δεδομένα που θα φέρει η μετακίνηση - ένα από αυτά είναι η δημόσια δανειστική βιβλιοθήκη 7.000 τ.μ. - στο κτίριο φιλοξενίας. Από την πλευρά του το ελληνικό Δημόσιο και η κυβέρνηση, που διά στόματος του αναπληρωτή υπουργού Πολιτισμού Νίκου Ξυδάκη έχει αρκετές φορές διαδηλώσει ότι δεν υπάρχουν χρήματα, επισημαίνουν σιβυλλικά: «Το υπουργείο, ανταποκρινόμενο στις υποχρεώσεις του, θα συμβάλει στο έργο της μετακόμισης στο μέτρο των δυνατοτήτων του». Βέβαια, ο διευθυντής της Εθνικής Βιβλιοθήκης Φίλιππος Τσιμπόγλου θεωρεί ότι θα απαιτηθούν άλλα 5 εκατ. ευρώ.
ΤΑ ΝΕΑ - ΕΡΕΥΝΑ: Η ΜΟΝΟΠΟΛΗ ΤΩΝ ΙΔΡΥΜΑΤΩΝ
«Οποιος πληρώνει τον αυλητή κανονίζει τι θα παίζει» (He who calls the piper calls the tune) λέει ένα παλιό αγγλικό ρητό. Το μεγάλο ερώτημα στη Μονόπολη του πολιτισμού που παίζεται στον άξονα της Λεωφόρου Συγγρού, ορίζοντας μια φιλόδοξη νέα «πολιτιστική γειτονιά» - όπως τη βλέπουν δύο μεγάλα κοινωφελή ιδρύματα, το Κοινωφελές Ιδρυμα Αλέξανδρος Ωνάσης και το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος - είναι ποιος πληρώνει τον αυλητή.
Από την πλευρά και των δύο ιδρυμάτων, που μέχρι σήμερα - το Ιδρυμα Ωνάση εδώ και 40 χρόνια και το Ιδρυμα Νιάρχου από το 1996 τουλάχιστον - ενισχύουν πολιτιστικούς και εκπαιδευτικούς φορείς με χορηγίες, υποτροφίες, προγράμματα κ.ά., η απάντηση δείχνει κατ' αρχάς εαυτούς. Το Ιδρυμα Ωνάση (όπως επανέλαβαν στα «ΝΕΑ» οι εκπρόσωποί του Αφροδίτη Παναγιωτάκου και Εφη Τσιότσιου) έχει σαφή οικονομική θέση απέναντι στο έργο που επιτελείται μέσα από την «πολιτιστική ναυαρχίδα» του εδώ και έξι χρόνια, τη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών. Μιλάμε για έναν ιδιωτικό πολιτιστικό πολυχώρο που χρηματοδοτείται από ίδιους πόρους και χορηγίες, με την αρωγή προγραμμάτων ΕΣΠΑ (με συγχρηματοδότηση από το Δημόσιο).
Στην περίπτωση της κτιριακής δωρεάς των 566 εκατ. ευρώ από το Ιδρυμα Νιάρχου στο Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ)στο Φάληρο, τα ανώτατα στελέχη - εκπρόσωποί του (Γιώργος Αγουρίδης, Γιάννης Τροχόπουλος, Ελλη Ανδριοπούλου, Πάνος Παπούλιας, Λένα Βλαβιανού, Αννα Μαρία Κοσμόγλου) που απάντησαν στις ερωτήσεις των «ΝΕΩΝ» - σε μια έρευνα που διήρκεσε πάνω από έναν μήνα - ξεκαθάρισαν ότι το οικονομικό βάρος για τη λειτουργία της δωρεάς θα το αναλάβει το Δημόσιο. Το οποίο, όπως επέμειναν, θα έχει και τη διοίκηση στη φάση λειτουργίας - και όχι στην παρούσα φάση υλοποίησης, μέχρι την παράδοση - με έως τρία μέλη τού 7μελούς ΔΣ από την ΕΛΣ και την ΕΒΕ, σύμφωνα με τη σύμβαση που έχει συναφθεί από το 2009 και έχει κυρωθεί με ΦΕΚ.
Το παράδειγμα του Μεγάρου
Πώς όμως θα συμβεί αυτό από ένα Δημόσιο που έχει επανειλημμένα δηλώσει ότι λεφτά δεν υπάρχουν για τον πολιτισμό; Το παράδειγμα του προγενέστερου Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, ενός ιδιωτικού μεγαλεπήβολου σχεδίου που ογκώθηκε στα 170.000 τ.μ. των σημερινών κτιριακών του εγκαταστάσεων, πλέον για το Δημόσιο - εγγυητή των δανείων του (ύψους ανάλογων εκατομμυρίων με τη δωρεά του Ιδρύματος Νιάρχου) και σύντομα πλήρη ιδιοκτήτη των κτιρίων, με πλειοψηφία στο ΔΣ, σημαίνει την αποπληρωμή τοκοχρεολυσίων της τάξης των 20 εκατ. ευρώ ετησίως.
«Η βιωσιμότητα του Κέντρου Πολιτισμού είναι ευθύνη όλων» υποστηρίζουν στελέχη του Κέντρου Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Η παραπομπή στο ελληνικό Δημόσιο σημαίνει ότι θα επωμιστεί ένα ετήσιο βάρος 14,5 εκατ. ευρώ από πλευράς Εθνικής Λυρικής Σκηνής (έναντι των 10 εκατ. που είναι σήμερα), σύμφωνα με πρόταση του διευθυντή της Μύρωνα Μιχαηλίδη, ώστε να επεκτείνει δραστηριότητες και εκπαιδευτικό έργο, φιλοξενούμενη πλέον στο Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος, και άλλα 7 εκατ. ευρώ ετησίως για την Εθνική Βιβλιοθήκη (2,9 εκατ. για λειτουργικά και έξοδα συντήρησης, 2,7 εκατ. για μισθοδοσία κάπου 150 υπαλλήλων στη φιλοξενούμενη Εθνική Βιβλιοθήκη από τους 43 που εργάζονται σήμερα και 1,4 εκατ. για ψηφιοποίηση και αγορά βιβλίων - κάτι που δεν έχει γίνει τα τελευταία 17 χρόνια, κατά τον διευθυντή Φίλιππο Τσιμπόγλου). Για δε το κόστος λειτουργίας και συντήρησης του Οργανισμού του Κέντρου Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος, που θα λειτουργεί υπό το Δημόσιο (μετά τις αρχές του 2017, αν συνυπολογίσουμε και τον χρόνο μετακίνησης των δύο φιλοξενούμενων οργανισμών), το υπουργείο Οικονομικών, που θα λάβει και τη σχετική απόφαση, μελετά ακόμη πιθανά σενάρια, όπως αποσαφήνισαν στα «ΝΕΑ» οι εκπρόσωποι του Ιδρύματος Νιάρχου. Μιλάμε και για τη διατήρηση του πράσινου πνεύμονα που δημιουργείται με τη δωρεά στο Φάληρο και θα βαρύνει επίσης το Δημόσιο. Για το αποτέλεσμα, κάποιοι, όπως ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών Γιώργος Κουρουπός, εκφράζουν αμφιβολίες κρίνοντας από την κατάσταση στην οποία έχει αφεθεί να περιέλθει ο Εθνικός Κήπος, πόσω μάλλον ένα τόσο μεγάλο (170 στρέμματα) και ευρωβόρο έργο, ακόμη κι αν το ζήτημα της άρδευσης λύνεται με συστήματα ανακύκλωσης νέας τεχνολογίας που περιλαμβάνονται στη δωρεά.
Πώς θα λειτουργεί λοιπόν αυτή η δωρεά άμα τη παραλαβή της; Και ποιος πληρώνει τον αυλητή; Εκφράζονται αντιρρήσεις; Οπως φαίνεται, ναι, κυρίως στην περίπτωση της Βιβλιοθήκης που στεγάζει εθνικούς θησαυρούς της Ελλάδας: από χειρόγραφα των αγωνιστών της Επανάστασης και του Διονύσιου Σολωμού μέχρι την πρώτη δανειακή σύμβαση που συνήψε η Ελλάδα με τους συμμάχους και από χειρόγραφους κώδικες με κείμενα του Πινδάρου και του Αριστοτέλη μέχρι κοσμημένους - μοναδικούς παγκοσμίως - κώδικες ευαγγελίων από τον 9ο αιώνα (οκτώ από τους οποίους, όταν ταξίδεψαν έως την Ουάσιγκτον για την έκθεση «Heaven And Earth», ασφαλίστηκαν στους Λόιντς έναντι 13 εκατ. δολαρίων έκαστος!).
«Ενας "ευεργέτης", εν προκειμένω το Ιδρυμα Νιάρχου, παραλαμβάνει από το κράτος την (ομολογουμένως) περιορισμένων έως τώρα δυνατοτήτων Εθνική Βιβλιοθήκη με σκοπό να τη μεταστεγάσει δωρεάν σε αρτιότερες εγκαταστάσεις. Στην ουσία, όμως, αποκτά αδιαπραγμάτευτα την εθνική πολιτισμική παρακαταθήκη, την εθνική μνήμη» παρατήρησε σε άρθρο του στην κυριακάτικη «Αυγή» (2 Φεβρουαρίου 2014) ο συγγραφέας και εκδότης Αρης Μαραγκόπουλος. Στο κείμενό του, που εκδόθηκε και στον τόμο «Πεδία μάχης αφύλακτα» (εκδ. Τόπος, 2014) και δεν απαντήθηκε ούτε διαψεύσθηκε μέχρι σήμερα, συνεχίζει: «Από αυτή την προνομιακή θέση τη διαχειρίζεται με τους όρους ενός παγκοσμιοποιημένου παιχνιδιού συμφερόντων, όπου οι ισχυρότεροι παίκτες είναι η Google, η Vodafone, το Bill & Melinda Gates Foundation (και οι τρεις "υποστηρίζουν" και "συνεργάζονται" στο γενικότερο πλαίσιο για την Εθνική Βιβλιοθήκη), το γερμανικό κονσόρτσιουμ των μίντια Bertelsmann - Penguin Random House-RTL Group κ.ά.». Η σύνδεση με το Ιδρυμα Μπιλ και Μελίντα Γκέιτς (του μεγιστάνα της πληροφορικής) ανάγεται ίσως στη βράβευση, το 2012, στο πλαίσιο ετήσιου διεθνούς διαγωνισμού - με 1 εκατ. δολάρια για την «Πρόσβαση στη μάθηση» και τη χρήση νέων τεχνολογιών - της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Βέροιας, στην οποία επιτέλεσε έργο ο Γιάννης Τροχόπουλος, μετέπειτα διευθύνων σύμβουλος στο Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος.
Αντίρροπες τάσεις
Κοιτώντας κάποιος από ψηλά τη Μονόπολη του πολιτισμού, διαπιστώνει και κάτι ακόμη: ότι η αγαστή συνεργασία που δηλώθηκε στα «ΝΕΑ» από την πλευρά των στελεχών του Ιδρύματος Ωνάση, με στόχο τη δημιουργία από κοινού της νέας «πολιτιστικής γειτονιάς» στον άξονα της Συγγρού, εμφανίζει αντίρροπες τάσεις. Από τη μια το Ιδρυμα Ωνάση, παρά το πρώτο «όχι» της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στο πρόγραμμα ανάπλασης του ιστορικού κέντρου της Αθήνας (το Rethink Athens, στο οποίο εντασσόταν η πεζοδρόμηση της Πανεπιστημίου, που χαρακτηρίστηκε στην πρώτη διαβούλευση ως «περιττή»), εμμένει - με τη συναίνεση του αρμόδιου υπουργείου που δηλώνει ότι θα επαναφέρει τη μελέτη προς διαβούλευση στην Κομισιόν - στην «αναζωογόνηση» του κέντρου, κόντρα στην «αιμορραγία που προκαλεί η προαστιακή αστυφιλία». Αρα και στην αξιοποίηση μεγάλων πολιτιστικών δομών του, στις οποίες περιλαμβάνεται τουλάχιστον η Εθνική Βιβλιοθήκη.
Από την άλλη πλευρά, το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος με τη δωρεά του, ήτοι το Κέντρο Πολιτισμού, προς το Δημόσιο μετακινεί και φιλοξενεί τους δύο παραπάνω δημόσιους οργανισμούς προς το Φάληρο. Αυτό συνεπάγεται εκκένωση του ιστορικού Βαλλιάνειου Μεγάρου στην Πανεπιστημίου, δωρεά των πάμπλουτων ομογενών αδελφών Μαρίνου, Παναγή, Ανδρέα Βαλλιάνου (που πέθαναν προτού εγκαινιαστεί το 1903) στο ελληνικό Δημόσιο.
Μέσα στην ίδια την Εθνική Βιβλιοθήκη έχει εκφραστεί από τον Οκτώβριο του 2013 η άποψη - με βάση σχετική μελέτη και την ξένη εμπειρία - ότι το ολομάρμαρο Βαλλιάνειο, με υπογραφή Τσίλερ, μέρος της αρχιτεκτονικής τριλογίας (μαζί με το Πανεπιστήμιο και την Ακαδημία) στην Πανεπιστημίου, με τα μεγάλα σήμερα προβλήματα - από τα ηλεκτρολογικά και τα υδραυλικά μέχρι τις συνθήκες διατήρησης των εθνικών θησαυρών - θα έπρεπε να αποκατασταθεί αίθουσα προς αίθουσα, όπως έγινε και στην περίπτωση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας, που διατήρησε με σταδιακή αποκατάσταση το ιστορικό κτίριο της οδού Ρισελιέ, όπου σήμερα στεγάζονται τα «ασημικά», όπως λένε, του έθνους και μετέφερε το υπόλοιπο υλικό στο νέο κτίριο Μιτεράν (κάτι αντίστοιχο έγινε και στην Ουαλία, όπου το παλιό ιστορικό κτίριο, αναπαλαιωμένο, συνεχίζει να στεγάζει τους θησαυρούς του Βύρωνα και του Σέλεϊ). Η μελέτη έγινε από τον αναπληρωτή πρόεδρο του εφορευτικού συμβουλίου της Εθνικής Βιβλιοθήκης, καθηγητή Αρχιτεκτονικής με έδρα στο περίφημο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ και πρόεδρο του Κολλεγίου Αθηνών Σπυρίδωνα Πολλάλη. Κατέληγε δε στην ανάγκη να συνεχίσει να λειτουργεί στο ιστορικό κέντρο της Αθήνας το Βαλλιάνειο, φιλοξενώντας τα «ασημικά» της εθνικής κληρονομιάς, με ένα τμήμα ανοιχτό στο κοινό και ένα κλειστό, παράλληλα με τον βασικό όγκο της Εθνικής Βιβλιοθήκης που θα φιλοξενείται στο Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Ολα αυτά ύστερα από σταδιακή αποκατάσταση (μέχρι σήμερα δεν έχει τεθεί επί τάπητος παρά η εκκένωση του ιστορικού κτιρίου), με εκτιμώμενο κόστος 12,5 εκατ. ευρώ και ορίζοντα αποπεράτωσης στα 4 χρόνια.
Η μελέτη του Σπύρου Πολλάλη έμεινε κενό γράμμα. Και όχι μόνο αυτό. Μόλις έγινε γνωστή η επικείμενη εκκένωση του Βαλλιανείου, η Σύγκλητος μέσω του τότε πρύτανη του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Θεοδόση Πελεγρίνη αιτήθηκε, με επιστολή της, την παραχώρηση του κενού κτιρίου στο Πανεπιστήμιο! Για να λάβει την απάντηση ότι κάτι τέτοιο αντίκειται στη δωρεά των Βαλλιάνων (που στα χρόνια της ανερχόταν σε 2,8 εκατ. δραχμές - σημερινή εκτίμηση: 1 δισ. ευρώ).
Δημοσίευση σχολίου