Ημέρα της γυναίκας- 8 Μαρτίου

 ΑΠΟ ΤΗ ΣΑΠΦΩ ΣΤΗ ΔΗΜΟΥΛΑ-ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΠΟΙΗΤΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ

Η Βιβή Μαρκεσίνη μας μεταφέρει στο 2017-αφιέρωμα για την ημέρα της γυναίκας, 8 Μαρτίου
H oμάδα ανάγνωσης –ποίησης του ΟΙΚΟ.ΠΟΛΙ.Σ συμμετείχε στο Καλοκαιρινό κάμπινγκ στο Σχίνο που οργάνωσε ΤΟ ΜΩΒ με την ποιητική εκδήλωση "Από τη Σαπφώ στη Δημουλά"

   

ΑΠΟ ΤΗ ΣΑΠΦΩ ΣΤΗ ΔΗΜΟΥΛΑ

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΠΟΙΗΤΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ

 Εισαγωγή

Η ΠΟΙΗΣΗ εμφανίστηκε ιστορικά στη Μεσοποταμία με εκπόσωπο της μια γυναίκα την ΕΝΧΕΝΤΟΥΑΝΝΑ την ιέρεια, που θεωρείται η αρχαιότερη γνωστή ποιήτρια του κόσμου. Έζησε 2300 πΧ στη πόλη ΟΥΡ και  ΟΥΡΟΥΚ και υπήρξε αρχιέρεια του θεού του φεγγαριού  ΝΑΝΝΑ. Ηταν κόρη του βασιλιά Σάργων και φρόντισε τα ποιητικά της κείμενα να διαφυλαχθούν επωνύμως και αυτό εξηγεί γιατί θεωρείται η αχαιότερη ποιήτρια.

Ποιά η κατάσταση της γυναίκας στην αρχαία Ελλάδα ;

Από τη μια μεριά, Ελληνίδες ξακουστές πρόσωπα μυθολογικά ή ιστορικά, όπως η Ελένη, η Πηνελόπη, η Αντιγόνη, η Μήδεια αλλά και η Ασπασία η σύζυγος του Περικλή  ή η εταίρα Φρύνη μοντέλο του γλύπτη Πραξιτέλη, η Διοτίμα η φιλόσοφος από τη Μαντινεία, συνομιλήτρια του Σωκράτη στο Συμπόσιο του Πλάτωνα.

Από την άλλη ένας κόσμος όπου κυριαρχουσαν οι αξίες του άνδρα. Αξίες του επικού ‘ηρωα αλλά και του πολίτη-στρατιώτη της πόλης.συνδεδεμένος με αυτές ο περίφημος Δωρικός έρωτας που περιόριζε την γυναίκα στο ρόλο της αναπαραγωγής.

Παρότι τις περισσότερες πόλεις-κράτη (στην Αρχαία Ελλάδα) οι γυναίκες δεν είχαν δραστηιότητα πέραν από τα του οίκου τους και την τεκνοποίηση ο κόσμος των γραμμάτων έχει εκπροσώπους οι οποίες καλλιέργησαν την τέχνη της ποίησης και της Μουσικής και στάθηκαν επάξια δίπλα στους ομότεχνους άνδρες. Δυστυχώς από τα έργα τους σώθηκαν μόνο σπαράγματα και ελάχιστα ακέραια ποιήματα.

1.  Η γνωστότερη ποιήτρια ήταν η Σαπφώ 630-560 πΧ. Πατρίδα της Λέσβος. Έγραψε ερωτικά ποιήματα, ύμνους προς τους Θεούς, γαμήλια τραγούδια με έντονα συναισθήματα, ευαισθησία και τρυφερότητα.

2.  Η Κόρινα η Ταναγραία 6 ^ος -5^ος αι. πΧ από την Τανάγρα της Βοιωτίας. Λέγεται ότι νίκησε 5 φορές τον Πίνδαρο σε ποιητικούς αγώνες. Τα ποιήματά της είναι εμπνευσμένα από ποιητικούς μύθους.

3.  Η Μύρτιδα η Θηβαία 6 ^ος -5^ος αι. πΧ δασκάλα της η Κόρινα.

4.  Η Τελέσιλλα η Αργεία  6 ^ος -5^ος αι. πΧ έγραψε ύμνους για τους Θεούς. Νίκησε τους Σπαρτιάτες ιερείς.

5.  Η Πράξιλλα η Σικυώνια 5^ος αι. πΧ [Κιάτο]

6.  Η Ήριννα η Τήνια, διασώθηκαν λίγα επιγάμματα και 37 στίχοι από την Ηλακάτη [ρόκα]. Πέθανε σε ηλικία 19 ετών.

7.  Η Ανύτη η Τεγεάτις από την Αρκαδία, έγραψε επιγράμματα και ο ποιητής Αντίπατρος την χαρακτήρισε θηλυκό Όμηρο.

8.  Η Δαμόφιλα μαθήτια της Σαπφούς

 

Ελληνιστικοί χρόνοι [323-31 πΧ]

Βελτιώνεται η θέση της γυναίκας στον κύριο Ελληνικό χώρο, Μακεδονία, σε πειριοχές της Μικράς Ασίας καθώς και στην Αίγυπτο [Φερενίκη, Κλεοπάτρα, Αρσινόη].

 

Βυζάντιο

Μέχρι πριν λίγα χρόνια επικρατούσε η άποψη πως ο ρόλος της γυναίκας ήταν τελείως αφανής αλλά όταν και αυτός ήταν ορατός στις γυναίκες της υψηλής αριστοκρατίας κυρίως στις αυτοκράτορες είχε να κάνει με φόνισσες, πόρνες, κηλιδωμένες με αίμα και λάσπη, μεγαλομανείς  διεθαρμένες, φιλόδοξες σε βαθμό εγκληματικότητας ή στεφανωμένες μόνο με αρετές.

Σήμερα είναι γνωστό πλέον ότι στο Βυζάντιο πολλές από τις γυναίκες των ανώτερων και μόνο τάξεων κατείχαν μια πολύ ξεχωριστή, πολυσήμαντη και αξιοσημείωτη θέση, όχι μόνο στον οικογενειακό, φιλανθρωπικό τομέα όπως θα περίμενε κανείς αλλά και στον οικονομικοκοινωνικό και πολιτισμικό τομέα.

Ήδη από τον 2^ο μΧ αι. μαρτυρείτε η συμμετοχή γυναικών στη λατρεία της εκκλησίας ως διακόνισσες που ψάλλουν ύμνους αλλά και μελουργούν. Πράγμα που φανερώνει πως η απαγόρευση του Αποστόλου Παύλου που αποκλείει την συμμετοχή των γυναικών στη λατρεία της δεν εφαρμόστηκε ποτέ στη πρακτική της εκκλησίας.

Παρά το γεγονός ότι ο εντοπισμός των γυναικών μελλουργών στη ψαλτική τέχνη, είναι πολύ δύσκολος, επειδή οι συνθέτες μέχρι τον 12^ο αι. ήταν σχεδόν ανώνυμοι, μπορούμε να γνωίζουμε κάποια ελάχιστα ονόματα γυναικών, χάρι στην υπερχιλιόχρονη παράδοση. Και αναφέρομαι στην Άννα την Κομνηνή, την Άννα την Δαλασινή, την Μάρθα την μητέρα του Αίου Συμεών του Στυλίτη, την Παλαιολογίνα την Ειρήνη Δούκαινα και την κουφαία και πλέον γνωστή μέχρι σήμερα την Κασσία ή Κασσιανή η οποία ήταν συνθέτης μουσικής και στίχων όχι μόνο εκκλησιαστικών αλλά και κοσμικών.

 Στην περίοδο της Τουρκοκρατίας δεν αναφέρεται αξειοσημείωτη γυναικεία ποιητική ή λογοτενική δημιουργία.

 

Νεότερη εποχή

Από το 1870 μέχρι τις αρχές του 20^ου αι. περίοδος που οι ερευνητές ονομάζουν νεότερη εποχή, η γυναικεία ποιητική δημιουργία έχει να παρουσιάσει σημαντικές προσωπικότητες για τα ελληνικά γράμματα.

Τότε εμφανίζονται οι πρώτες Φαναριώτισσες ποιήτριες που έγραψαν πρωτότυπα έργα και είναι η Δουδού Υψηλάντη και η Δόμνα Κατίγκω. Τα ποιήματα τους ήταν ιδαίτερα δημοφιλή αποτηθίζονταν τραγουδιόνταν, αντιράφονταν και οι ποιήτριες γνώριζαν μεγάλη δόξα. Το περιεχόμενο τους ήταν σατυρικό κι ανάλαφρο άλλοτε όμως θλιβερό και μελαγχολικό. Η γλώσσα της ποίησης τους απεικόνιζε την καθομιλουμένη στους Φαναριώτικους κύκλους-τούρκικα, ελληνικά, φράγκικα.

Στην ίδια περίοδο εμανίζονται οι Ελισάβετ Μαρτινέγκου, η Ευανθία Καίρη οι οποίες όμως προέρχονται από τον χώρο των λογίων του Διαφωτισμού.

Από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους χρειάστηκε μια μεταβατική περίοδος μέχρι να εμφανιστούν οι πρώτες ελληνίδες οι οποίες μορφώθηκαν μέσα στο εκπαιδευτικό σύστημα του νεοσύστατου κράτους και προέρχονται από τα μεσαία στρώματα. Αυτές ακολουθούν την κυρίαρχη ρομαντική παράδοση ποιητών όπως ο Παράσχος, ο Παπαρηγόπουλος ο Ζαλόκωστας, κ.ά. γράφουν με ευασθησία, χάρη, τρυφερότητα, ελαφρότητα, συναίσθημα. 

Επιπλέον πολλές ασκώντας το επάγγελμα της δασκάλας, που τους παρέχει την δυνατότητα του βιοπορισμού, μετατρέπονται σε φορείς δράσης κατακτούν θέσεις στη δημόσια σφαίρα και κυρίως αποκτούν δημόσιο λόγο. 

Στη δεκαετία του 1870 το 93% των γυναικών ήταν αναλφάβητες, επομένως το γυναικείο αναγνωστικό κοινό ήταν ολιγάριθμο και περιορισμένο. Κατά συνέπεια οι ποιήτριες γράφουν για να διαασθούν από το ανδρικό κοινό και αποτελούν τη φωνή μιας μειοψηφίας του φύλου τους. Η διαπίστωση αυτή καθιστά τη γραφή τους πράξη ιδιαίτερα τολμηρή που μεταξύ των άλλων παρέχει στις αναγνώστριες την αίσθηση της συμμετοής σε ένα πεδίο κοινό με τους άνδρες, το πεδίο της ανάγνωσης και συνεπώς της παιδείας.

Στο τέλος του ρομαντισμού και της συναισθηματικής υπερβολής μαζί με την καθιέρωση της Δημοτικής και τα νέα γυναικεία ποιητικά ιδανικά του τέλους του 19^ου αι. (όχι ετοιμοθάνατες παρθένες, αλλά ερωτικές γυναίκες) θα δώσουν την δυνατότητα στις ποιήτριες με μια νέα ρητορική με μια νέα ρητορική ευαισθησία να εκφράσουν το συναίσθημα του έρωτα όπως αυτές το επεδίωκαν.

Στις δύο πρώτες δεκαετίες του 20^ου αι. η παρουσία των γυναικών στην ποίηση και την λογοτεχνία γενικότερα γίνεται εντονότερη και με ιδιαίτερα ποιητικά χαρακτηριστικά. Αποδεχόμενες και καλλιεργώντας την γυναικεία διαφορετικότητα οι ποιήτριες επιδιώκουν την αποδοή του έργου τους, λαμπρό παράδειγα η Μαρία Πολυδούρη.

Κοινωνικά δίκτυα

Στο κύκλο γύρω από την Μαρία Πολυδούρη συμμετείχαν η Μυρτιώτισσα η Αθηνά Γιαννιού, η Γαλάτεια Καζαντζάκη, κ.ά. Στην περίπτωση αυτή ο συνεκτικός ιστός της παρέας δεν είναι μόνο η τέχνη αλλά και η τραγική ζωή της Πολυδούρη. Κυρίως η ασθένεια της και οι κοινωνικές προεκτάσεις αυτής, η σχέση της με τον Καρυωτάκη αι η ταύτιση ζωής και τέχνης. Το δίκτυο αυτό στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στην κοινή φεμινιστική συνείδηση της ίδιας της Πολυδούρη και των γυναικών που την περιέβαλαν.

Στο τέλος της δεύτερης δεκαετίας του 20^ου αι. ο φεμινισμός εμφανίζεται πιο οργανωμένος και διεκδικητικός. Η παρουσία των υναικών δεν αποτελεί κατακριτέα εξαίρεση. Αντιθέτως η κριτική δειλά-δειλά αρχίζει να εκτιμά τα έργα των γυναικών χωρίς να εκτοπίζει τα έμφυλα χαρακτηριστικά γνωρίσματα που τους αποδίδει η ποίηση της πολυδούρη και της Μυρτιώτισσας.  Ποιήτριες αυτής της περιόδου είναι η Ρίτα Μπούμη-Παπά, η Αιμιλία Δάφνη, η Μελισσάνθη, κ.ά.

Στη πάροδο του χρόνου παρατηρούμε ότι η απουσία μεταστρέφεται σε συνολική μεταβολή των κοινωνικών όρων και συνειδήσεων εντός των οποίων το φεμινιστικό κίνημα αποκτά διαστάσεις μετά από την ‘Μακρά Πορεία’ της Σαπφούς Λεοντιάδη και την  Ύπια Χειραφεσία’ της Καλλιρόης Παρέν έως τις μεσοπολεμικές διεκδικήσεις για την ψήφο και την νομοθετημένη ισότητα.

Ας σημειώσουμε ότι το φύλο δεν συγκροτείται με σταθερότητα μέσα σένα αδιατάρακτο ιστορικά συνεχές αλλά διασταυρώνεται και με άλλες ταυτικές εκφορές, όπως τάξη, εθνική ταυτότητα, σεξουαλικότητα. Σημαντική παρουσία στρατευμένης γυναίκας και ποιήτριας της περιόδου αυτής είναι η Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη που έγραψε τον ύμνο του ΕΑΜ.

Άλλες ποιήτριες της ίδιας περιόδου είναι η Μάτση Χατζηλαζάρου, η Ελένη Νεγρεπόντη, η Μέλπω Αξιώτη και η Μαρία Χατζηδάκη.

Οδεύοντας στο δεύτερο ήμισυ του 20^ου αι. οι γυναίκες κατακτούν το δικαίωμα της ψήφου, εκλέγονται βουλευτίνες (Ελένη Σκούρα, 1953), κατακτούν δημόσιες θέσεις, πολιτικοποιούνται , συμμετέχουν στις κοινωνικές διεργασίες’ γίνονται ριζοσπάστριες, αναρχικές εκφράζοντας στον χώρο της ποίησης τις πολιτικές, κοινωνικές φεμινιστικές τους απόψεις, γεγονός που μαρτυρά και η έντονη παρουσία της Κατερίνας Γώγου. Επίσης  κορυφαίος  ποιητικός λόγος είναι αυτός της Κατερίνας Αγελάκη-Ρουκ.

‘Αλλες σημαντικές ποιήτριες της ιδιας περιοδου  είναι οι : Ζωη Καρέλη, ΕλένηΒακαλό,Βικτωρία Θεοδώρου, Ζωή Καρέλλη, Μαρία Κέντρου-Αγαθοπούλου, Μαρία Λαϊνά, Τζένη Μαστοράκη, Αθηνά Παπαδάκη, Παυλίνα Παμπούδη, Αμαλία Τσακνιά, Άντεια Φραντζή και Δήμητρα Χ. Χριστοδούλου.  κ.α.

Και συνεχιζοντας την περιπλάνηση μέχρι τις μέρες μας ,φτάνουμε στην κουρυφαία ποιήτρια Κική Δημουλά ,η οποία με την  εμβληματική ποίησή της στιγμάτισε το ελληνικό λογοτεχνικό γίγνεσθαι.-